Өмір дегеніміз - бір тамшы сұйықтықтан өсіп-өніп, жатырға бітіп, құрсақта жетіліп, дүние есігін “шыр” етіп ашқаннан соңғы деміміз таусылғанша іске асатын оқиғалар тізбегі. Бұл оқиғалардың бәрі бір-бірімен тығыз байланысты. Бір тізбек болған соң, алда болатын оқиғаларға өткен шақтағы оқиғалар тікелей әсер етіп отырады.

Қазіргі таңда эмоциялық жағынан жиі құбылатын, тұрақсыз, алаңшыл, уайымшыл, тұйық, агрессиялы, тым қозғалшақ (гипербелсенді) балалар саны артуда. “Қазақстанда балалар арасында суицид, буллинг көрсеткіштері өте жоғары” деген жаңалықтарды оқығанда әрбір ата-ана баласы үшін уайымдай бастайтыны түсінікті. Шынымен, ойланатын нәрсе. “Балалар ерте жастан эмоциялық саулық тұрғысында неге осыншама проблемаға тап болады?” деген сұраққа жауап беру үшін психология ғылымына жүгінген жөн.

Адам дамуының түп-тамырында перинаталды психология (баланың құрсақтағы даму психологиясы) жатыр. Өкінішке орай, болашақ ата-аналар баланың эмоциялық және физикалық дамуындағы перинаталды кезеңге аса мән бермей жатады.

Қазіргі кезде бүкіл әлем психологтары ерте жастағы проблемаларға ерекше мән береді. Бұл кездейсоқ нәрсе емес, себебі құрсақтағы кезең мен өмірдің алғашқы жылдары - дамудың ең қарқынды кезі. Адам кейінгі өмірінде ешқашан ондай жылдамдықпен дамымайды. Әрі осы кезде адамның психикалық және адамгершілік саулығы қалыптасады.

Адамның осы кезеңді қалай өтетініне оның болашақ өмірі тікелей тәуелді. Әлі туылмаған, құрсақтағы сәби - қалыптасып жатқан адам баласы. Ғалымдар адам өмірінің перинаталды кезеңін бірінші баспалдақ, фундамент ретінде қарастырады. Бұл кезеңде дамып жатқан ағза мен психикаға көптеген факторлар әсер етеді.

Бұл кезеңдегі ең маңызды, ең қатты ықпал ететін фактор - болашақ ананың өзінің жағдайына деген көзқарасы. Бұл жүктілік кезіндегі оның эмоциялық күйіне әсер етіп, іштегі баланың субъективті тәжірибесінің қалыптасуына негіз болады. Осы кездің өзінен баланың мінез-құлқы, өзін бағалауы (самооценкасы) қалыптаса бастайды.

Себебі анамен байланыс құрудың осы кезеңінде балада әлемге деген түпнегізгі сенімі құралады. Кейіннен бұл нәрсенің орнын толтыру өте қиын, кейде тіпті мүмкін емес. Бала құрсақта жатып, қимылдайды, “тебеді” - Сіз оған жауап бересіз, қуанасыз, сипайсыз. Бала мұның бәрін сезеді. Әлемді қауіпсіз қабылдай бастайды.

Генетикалық даму зерттеушілері адамның барлық қасиеттерінің, оның психикалық және физиологиялық ерекшеліктерінің 1/3 бөлігі генге (тұқымына тартуы), 1/3 бөлігі құрсақтағы даму кезеңіне, 1/3 бөлігі бүкіл өміріндегі алған тәрбиесіне, тәжірибесіне қарай қалыптасатынын айтып, таңқаларлық мәліметтер жариялады. Яғни, құрсақтағы кезең адам үшін туылғаннан кейінгі көп жылдардағы оған ықпал ететін нәрселерге тең түседі екен.

Кейін өмірінің ешқандай кезеңінде адам пренаталды кезеңдегідей қарқынды дамып, бір жасушадан тоғыз айда белгілі бір қасиеттер мен ерекшеліктері бар таңғаларлық болмыс иесіне айналып, үлкен жолды жүріп өтпейді.

Тәрбиелеу ұғымын - баланың дамып, жетілуі үшін жағдай жасап, мүмкіндіктерді ұсыну деп түсінген жөн.

Тірі жанды тәрбиелеу дегеніміз - қоршаған ортадан алатын физикалық, эмоциялық, менталды нәрселердің ықпалымен оның дамуына, қалыптасуына жағдай жасау.

Бала дүниеге келген соң тәрбиелеу процесі үш кезеңге ажыратылады:

1. Ақпаратты сіңіру;
2. Еліктеу, ұқсас әрекет жасау;
3. Баланың жеке тәжірибесі.

Ал құрсақтағы дамуда еліктеу мен жеке тәжірибе іске аспайды. Перинаталды кезеңде ақпаратты сіңіру барынша көп, себебі ол клеткалар, тіндер деңгейінде іске асады.

9 ай барысында құрсақтағы бала ақпаратты анасынан және сыртқы қоздырғыштардан (жарық, жылы, суық, селкілдеу, т.б.) алады, мұның бәрі оның кейінгі дамуына негіз болады.

Пренаталды тәрбие эмбрионға, кейіннен сәбиге ең үздік материал мен жағдайды қамтамасыз етуді қалау ниетіне негізделеді. Бұл ұрықтанған жасушаға о бастан біткен барлық қасиет-қабілеттердің әлеуетін ашып, дамытудың табиғи процесінің бір бөлігіне айналуы тиіс.

Ана сыртқы әлем мен іштегі бала арасын байланыстырады. Жатырда қалыптасып жатқан бала анасын қоршаған әлемді тікелей қабылдап, сезіне алмайды, бірақ ол анасының сол әлемдегі бүкіл сезімдерін, ойларын, ішкі күйлерін үздіксіз сезініп жатады. Іштегі нәресте өзінің болашақ жеке тұлғасына қасиет-қабілет дарытуға ықпал ететін алғаш мәліметтерді еске сақтап, мұның бәрін психикалық жадысына клетка деңгейінде жазып алады. Туғанға дейінгі эмоциялық тәрбие проблемасына келсек, эмоция дегеніміз - субъектінің психикалық күйі ғана емес, оның ағзасының гормондық реакциясы да.

Ұзақ уақыт стресс күйінде болса, ананың қанында стероидты гормондар саны шектен тыс көп түзіледі, олар ұрық жолдас (плацента) арқылы өтіп, нәрестенің қалыптасып жатқан миына әсер етеді. Ана мен бала арасындағы эмоциялық байланыстың тереңдігі мен сипаты, дамып жатқан бала психикасына, әсіресе, оның эмоциялық жағына өте қатты әсер етеді.

Ғалымдар адамдардың түрлі жағдайларға қатысты эмоциялық реакциясының туылғанға дейінгі тәжірибемен байланысы туралы зерттеулер жүргізіп келеді. Туылғанға дейінгі тәжірибе дегеніміз - бала миының анасының эмоциялық күйлерін қайталауы. Яғни, ананың жүктілік кезіндегі эмоциялық күйі балаға беріліп, осы эмоциялық күйлер бала дүниеге келгеннен кейін оның негізгі күйлеріне айналуы әбден мүмкін.

Ресей Ғылым Академиясы Психология институтының ғалымы Соколова О.А. осы тақырыптағы зерттеуінің бірінші кезеңінде балалардың негізгі, басымды эмоцияларын зерттеп, оларды жүктілік кезіндегі аналардың негізгі, көбірек сезілген эмоциялық күйлерімен салыстырған. Ол үшін аналар арнайы сауалнама толтырып, олармен сұхбат жүргізілді. Алынған мәліметтерді өңдеп, Соколова О.А. осы екі өлшем арасында нақты, дәлелді байланыс бар екенін анықтады. Яғни, жүктілік кезіндегі ананың эмоциялық күйлері мен баланың негізгі, басым эмоциялық күйлері арасында өзара тәуелділік дәлелденді.

Оған қоса, балаға анасының эмоциялық күйлерінің мәні мен мінезі, сипаты берілетіні анықталды. Анадан балаға қорқыныш, агрессия, жылауға бейімдік сияқты күйлер де берілуі ықтималдығы өте жоғары.